Berane

Opština Berane zahvata južni dio Sandžaka i centar je cijeline poznate pod nazivom Gornje Polimlje. Područje opštine se prostire na oko 717km2 na kome živi oko 48.000 stanovnika, od kojih su Bošnjaci oko 46%. Graniči se sa opštinama Plav, Rožaje, Tutin i Bijelo Polje. Grad Berane se nalazi u zelenoj dolini rijeke Lima, okružen obroncima visokih šumovitih planina: Bjelasice, Cmijevice i Turijaka. To je grad sa širokim ulicama, trgovima, parkovima. Grad je raskrsnica magistralnih puteva. Berane takođe ima Jasikovac sa kojeg se pruža pogled na cijeli grad i njegovu okolinu. Berane su mlađe gradsko naselje. Osnovali su ga Turci 1862. godine. Zbog položaja Beranske kotline kao i zbog prirode koja je bogato obdarila ovo područje brojne kulture i osvajači ostavili su svoje tragove tokom dugog historijskog razvoja. Dolaskom Rimljana u II vijeku stare ere počinje proces izgradnje puteva, otvaranje rudnika i podizanje vojnih utvrđenja oko kojih su se razvijali prvi zanatski, trgovački i stambeni objekti. Krajem XIV i početkom XV vijeka počinje petovijekovni period turske vladavine. U tom periodu se može govoriti o Beranama kao gradskom naselju. Naime, 1862. godine Turci su osnovali vojno utvrdjenje sa namerom da izraste u privredno i političko središte šire okoline. Do 1879. godine, kada je uspostavljena granica između Turske i Crne Gore, grad se razvijao kao logor, uglavnom na desnoj obali Lima u podnožju brda Jasikovac, a kasnije počinje izgradnja i na lijevoj obali. Uz vojnu i upravno-političku funkciju sve se više razvija trgovačka, zanatska, a onda kulturna, prosvjetna i zdravstvena djelatnost. Računa se da je Berane 1867. godine imalo oko 110 kuća sa oko 400 stanovnika, a 1909. je izraslo u naselje sa 500 kuća. Berane je dobilo naziv po Beran-Selu u neposrednoj blizini varoši, sa kojim danas čini jedinstvenu cijelinu.
U međuratnom periodu, poslije okupiranja 1912. godine, dolazi do velikog napretka. Izuzetna pažnja se poklanja opismenjavanju stanovništva kroz osnovne škole po selima, gimnazije (1913.) i učiteljske škole u Beranama, a onda i drugih institucija (narodne čitaonice, biblioteke, bioskopi i dr.). Pored toga, građene su i prve drumske saobraćajnice sa makadamskom podlogom, kojima je regija otvorena prema Bijelom Polje, Peći i Podgorici. Specifičnost reljefne makrostrukture ovog područja ogleda se u tome što se od centralnog dijela prostora (dolina Lima) izdižu dva relativno simetrična, ali u fizičko-geografskom i razvojno-funkcionalnom pogledu različita planinska krila - visokoplaninsko krilo koga čine Bjelasica, Komovi i Zeletin, na zapadnoj, te srednjevisoko planinsko krilo predstavljeno Mokrom planinom, Cmiljevicom, Turijakom i drugim manjim planinama na istočnoj strani. Raznovrsna makro struktura reljefa ogleda se u njegovoj izraženoj vertikalnoj disekciji koja se kreće u rasponu od 630 m nadmorske visine (grad) do 2461 m (Kom Vasojevićki).Pored Koma Vasojevićkog dominantne pozicije u morfološkoj strukturi ovog područja pripadaju i planinskim vrhovima: Crna glava (2139 m), Zekova glava (2117 m), Strmi pad (2050 m), Planinica (2110 m), Sjekirica (2005 m), Mokra planina (1932 m), Cmiljevica (1962 m) i dr. Poratni period karakteriše se značajnim ostvarenjima u svim domenima društveno-ekonomskog i kulturnog razvoja. 21. jula 1949. godine, grad dobija novi naziv - Ivangrad, koji je bio u upotrebi do marta 1992. godine, kada mu je vraćeno staro ime. U toku intenzivnih promjena Berane je izraslo u moderan grad. Sačuvani su brojni urbani i arhitektonski detalji, a novi se još uvijek stvaraju vodeći grad u moderan život.

Privredna aktivnost bila je u stalnom usponu sve do 1987. godine, zbog podizanja jednog broja krupnih indutrijskih i drugih objekata. Pored toga, broj zaposlenih povećan je sa 5.041 lice u 1961. godini na 9.317 u 1987. godini ili za 85%. U periodu posle 1987. smanjuje se privredna aktivnost u Beranama zbog brojnih teškoća sa kojima se opština suočila, što je dovelo do bitnog opadanja privredne aktivnosti i obustavljanja rada nekih preduzeća. Ovakva kretanja su uslovila da opština Berane promijeni status u pogledu privredne razvijenosti i svrsta se u najmanje razvijene opštine u periodu posle 1995. godine. Zbog obustava rada nekih krupnih preduzeća, i drugih manjih pogona, broj zaposlenih se od 1987-1993. godine smanjio za 3.824 lica,ili za 41% u odnosu na 1987. godinu. Zbog propadanja društvenog sektora došlo je do krupnih promjena u transformaciji privrede. Društveni sektor sve manje ima udjela u privredi ovog kraja, dok nasuprot tome dolazi do naglog razvoja privatnog preduzetništva. Ovaj proces posebno je ubrzan u 1992. i narednim godinama. Berane se polako "diže na noge" i pretvara se u sve moderniji grad.
Specificne oblike u reljefu ovog područja čine i: Tivranska i Sućeska klisura koje određuju kompozitni karakter doline Lima, klisura Kaludre, klisura Popce iznad Petnice, Zdravac na Bistrici i dr. Brojne riječne doline, među kojima se posebno ističe kompozitna dolina Lima, imaju presudan značaj kako za eksternu dostupnost ovog područja, tako za njegovu internu saobraćajnu povezanost i komunikativnost. Disperzno razmještene i duboko usječene u planinske masive, riječne doline omogućavaju izgradnju puteva i do najudaljenijih dijelova teritorije. Posebno se ističe njihova pogodnost za razvoj poljoprivrede i formiranje naselja. Najviše je zastupljena dolina Lima kao i srednji i donji dijelovi njegovih pritoka (Piševska, Sekularska, Trebačka, Kaludarska, Dapšićka i Ljesnička rijeka, Zlorečica, Krastica, Trepčanska rijeka, Bistrica i dr.) gdje zemljište omogućava uzgoj raznih kultura veoma značajnih za ishranu lokalnog stanovništva. U posleratnom periodu, na osnovu politike regionalnog razvoja, odvijao se proces društveno-ekonomskog razvoja područja Berana podizanjem industrijskih kapaciteta, rudnika, puteva, ugostiteljskih i turističkih objekata, zdravstvenih institucija i dr. To je dovelo do povećanja broja zaposlenih i promjene socijalne strukture stanovništva.